Năng lực trí tuệ Việt nhìn từ Techfest 2025

Lâm Trực@

Trong không gian công luận đương đại, đặc biệt trên mạng xã hội, không khó để bắt gặp những nhận định mang tính phủ định cực đoan đối với năng lực trí tuệ và khoa học công nghệ của Việt Nam. Từ những lời giễu cợt rằng chúng ta chỉ biết gia công, đến những phát ngôn coi thường đội ngũ giáo sư, tiến sĩ và nhà khoa học trong nước, tất cả tạo nên một thứ hoài nghi kéo dài, đôi khi được lặp lại như một chân lý. Vấn đề đặt ra không phải là tranh cãi bằng cảm xúc, mà là tìm một điểm tựa thực chứng đủ mạnh để trả lời câu hỏi: năng lực trí tuệ Việt Nam hôm nay đang ở đâu. Techfest Việt Nam 2025, nhìn từ sự hiện diện của Học viện Nông nghiệp Việt Nam, chính là một điểm tựa như vậy.

Du khách Trung Quốc thích thú với sản phẩm khoa học công nghệ của Học viện Nông nghiệp Việt Nam được trưng bày, giới thiệu tại Techfest 2025. Ảnh: GD&TĐ

Ngày hội Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia năm 2025, do Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp với UBND thành phố Hà Nội tổ chức, đã quy tụ đông đảo các nhà khoa học, chuyên gia, doanh nghiệp và cộng đồng khởi nghiệp trong và ngoài nước. Trong tổng thể bức tranh đó, không gian trưng bày của Học viện Nông nghiệp Việt Nam nổi lên như một minh chứng cụ thể cho một nền khoa học không nói bằng khẩu hiệu, mà bằng sản phẩm, bằng dữ liệu và bằng chiều sâu nghiên cứu.

Hàng trăm sản phẩm khoa học công nghệ được giới thiệu tại Techfest không phải là những mô hình thử nghiệm mang tính trình diễn. Chúng phản ánh rõ một định hướng nghiên cứu ứng dụng nhất quán, gắn khoa học với nhu cầu thực tiễn của sản xuất nông nghiệp và phát triển bền vững. Từ trồng trọt, chăn nuôi, thú y, thủy sản đến công nghệ sinh học, công nghệ thực phẩm, trí tuệ nhân tạo, robot và công nghệ bán dẫn, phạm vi nghiên cứu cho thấy một năng lực tiếp cận đa ngành ngày càng rõ nét.

Trong lĩnh vực trồng trọt, các giống lúa thuần và lúa lai chất lượng cao như DGG 66, DCG 72, HT66, ĐH11, ĐH8, ĐH9, cùng các giống khoai tây phục vụ chế biến công nghiệp và các giống ngô thế hệ mới có khả năng thích ứng với điều kiện bất lợi, cho thấy năng lực chọn tạo giống trong nước đã bước qua giai đoạn thử nghiệm. Đây không chỉ là câu chuyện của năng suất, mà là câu chuyện của khả năng làm chủ chuỗi giá trị nông nghiệp, từ giống đến thị trường.

Ở lĩnh vực bảo vệ thực vật, các bộ kit ELISA và que thử nhanh chẩn đoán bệnh do virus trên cây trồng được phát triển và sản xuất thành công đã cung cấp những công cụ khoa học thiết thực cho người sản xuất. Việc chủ động được công nghệ chẩn đoán không chỉ giảm rủi ro dịch bệnh, mà còn phản ánh trình độ công nghệ sinh học nội địa đang tiến gần hơn tới các chuẩn mực quốc tế.

Những thành tựu trong chăn nuôi và thú y thậm chí còn đặt ra một tầng ý nghĩa sâu hơn khi bàn về năng lực trí tuệ Việt. Việc ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gen Crispr/Cas9 để tạo giống bò vàng theo hướng chuyên thịt, hay sản xuất thành công bò BBB thuần chủng bằng công nghệ cấy truyền phôi, cho thấy các phòng thí nghiệm trong nước đã bước vào những lĩnh vực công nghệ cao vốn từng bị xem là “vùng cấm”. Đặc biệt, việc nghiên cứu và chế tạo thành công các chủng virus dịch tả lợn châu Phi nhược độc bị xóa gene nhằm phục vụ sản xuất vắc xin là một minh chứng rõ ràng cho năng lực nghiên cứu có chiều sâu, gắn trực tiếp với bài toán an ninh sinh học quốc gia.

Song song với đó là các công nghệ chẩn đoán dịch bệnh, các chế phẩm hỗ trợ sinh sản, các sản phẩm tăng cường miễn dịch cho vật nuôi và các tổ hợp thực khuẩn thể đa giá có khả năng tiêu diệt vi khuẩn kháng kháng sinh. Những kết quả này cho thấy khoa học Việt Nam không chỉ theo đuổi tri thức, mà đang giải quyết những vấn đề cụ thể và cấp thiết của sản xuất.

Trong lĩnh vực công nghệ sinh học, môi trường và thực phẩm, Học viện Nông nghiệp Việt Nam tiếp tục khẳng định một cách tiếp cận toàn diện. Các công nghệ sản xuất vắc xin thế hệ mới, các chế phẩm xử lý môi trường, vật liệu sinh học cải tạo đất, cùng các sản phẩm thực phẩm chức năng phục vụ sức khỏe cộng đồng phản ánh một tư duy phát triển hài hòa giữa tăng trưởng và bền vững. Việc tích hợp trí tuệ nhân tạo, IoT và blockchain vào quản lý sản xuất và truy xuất nguồn gốc càng cho thấy năng lực tiếp cận các xu thế công nghệ toàn cầu không còn là điều xa lạ.

Những con số được công bố tại Techfest 2025 có ý nghĩa như một bản kiểm kê nghiêm túc về năng lực khoa học. Trong giai đoạn 2015–2025, Học viện Nông nghiệp Việt Nam có 105 sản phẩm khoa học công nghệ được đăng ký sở hữu trí tuệ, công nhận lưu hành hoặc công nhận tiến bộ kỹ thuật, bao gồm hàng chục bằng độc quyền sáng chế, giải pháp hữu ích, giống cây trồng và vật nuôi. Đây là những dữ kiện thực chứng, đủ sức trả lời những hoài nghi vốn tồn tại dai dẳng trong xã hội.

Đằng sau các sản phẩm ấy là một chiến lược phát triển khoa học công nghệ có tính hệ thống, thể hiện qua mô hình “trường học nghiên cứu”, việc hình thành các nhóm nghiên cứu mạnh, lựa chọn công nghệ chiến lược và đầu tư nghiêm túc cho sinh viên nghiên cứu khoa học. Việc thúc đẩy các mô hình khởi nghiệp và doanh nghiệp spin-off trong trường đại học cho thấy nỗ lực thu hẹp khoảng cách giữa tri thức và thị trường, giữa phòng thí nghiệm và đời sống.

Nhìn từ Techfest 2025, có thể nói rằng năng lực trí tuệ Việt Nam không phải là một khái niệm trừu tượng để tự an ủi hay tự hào cảm tính. Nó hiện diện bằng sản phẩm, bằng công nghệ, bằng con người cụ thể. Sự thành công của Học viện Nông nghiệp Việt Nam tại Techfest năm nay không chỉ là thành công của một cơ sở đào tạo, mà là một lát cắt xác thực về tiềm lực khoa học của quốc gia. Và từ lát cắt ấy, chúng ta có đủ cơ sở để tin rằng, nếu được đầu tư đúng hướng và được đối xử bằng niềm tin, trí tuệ Việt Nam hoàn toàn có thể đi xa hơn những gì các định kiến từng áp đặt.