Thuốc giả và thách thức của một xã hội hiện đại

Lâm Trực@

Trong những cuộc thảo luận ở nghị trường, có những con số khiến chúng ta phải giật mình, không phải vì nó mới mẻ, mà bởi nó phơi bày sự bất lực của xã hội trước một hiện tượng đã trở thành phổ biến: thuốc giả. Khi Bộ trưởng Y tế thừa nhận rằng ngay cả người dân, trong lúc cầm viên thuốc trên tay, vẫn không có công cụ đủ tin cậy để biết nó là thật hay giả, chúng ta phải hiểu rằng vấn đề không chỉ nằm ở bao bì hay tem nhãn, mà ở bản chất của nền quản trị xã hội.

Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan nêu ra con số giật mình này khi trả lời đại biểu Quốc hội tại phiên giải trình về phòng, chống thuốc giả, thực phẩm giả hôm 21/8/2025. Ảnh:Tiền Phong.

Con người hiện đại tưởng rằng mình có khả năng kiểm soát mọi thứ nhờ công nghệ, nhưng thực ra vẫn đứng chông chênh trước những sản phẩm được chế tạo bằng sự gian dối. Người tiêu dùng không có công cụ truy xuất nguồn gốc, doanh nghiệp chân chính bị cạnh tranh không lành mạnh, còn nhà nước thì phải đối diện với thách thức giữ gìn niềm tin của xã hội. Niềm tin, chứ không chỉ là chất lượng thuốc, mới là vấn đề cốt lõi.

Thế giới đã nhiều lần cảnh báo: không quốc gia nào miễn nhiễm với thuốc giả. Nó không phải là một căn bệnh của riêng những nền kinh tế nghèo, mà là bóng tối song hành cùng toàn cầu hóa. Khi giao dịch điện tử trở thành xu thế, khi mỗi ngày hàng triệu gói thuốc được đặt mua qua mạng, thì nguy cơ giả mạo tăng theo cấp số nhân. Những con số quốc tế cho thấy: có nơi, một nửa số thuốc lưu hành trên mạng là giả hoặc kém chất lượng. Ở Việt Nam, điều ấy không còn là dự báo, mà là viễn cảnh có thật nếu chúng ta không hành động kịp thời.

Điều đáng lo ngại nhất là thuốc giả thường rơi vào những lĩnh vực liên quan trực tiếp đến sự sống còn của con người: thuốc tim mạch, ung thư, kháng sinh, vắc xin. Đó không chỉ là gian lận thương mại, mà là một hành vi tàn nhẫn, cướp đi cơ hội sống của bệnh nhân. Mỗi viên thuốc giả là một nhát dao vào lòng tin của xã hội, một vết thương đạo đức mà không dễ gì hàn gắn.

Nếu nhìn ra thế giới, chúng ta thấy các quốc gia đều phải trả giá. Mỹ từng siết chặt kiểm soát bằng hệ thống Drug Supply Chain Security Act (Đạo luật an ninh chuỗi cung ứng thuốc), yêu cầu mọi loại thuốc đều phải có mã định danh và truy xuất đến tận khâu sản xuất. Liên minh châu Âu thì áp dụng Falsified Medicines Directive, buộc các nhà thuốc phải kiểm tra mã an ninh trên mỗi hộp thuốc trước khi bán. Trung Quốc, sau nhiều bê bối thuốc giả gây chết người, đã xây dựng mạng lưới quản lý bằng công nghệ blockchain để chống sửa đổi dữ liệu. Nhưng ngay cả như vậy, thuốc giả vẫn tồn tại, len lỏi vào những khoảng trống mà pháp luật chưa kịp bao phủ.

Việt Nam, với thị trường dược phẩm ước tính từ 7 đến 10 tỷ USD, vừa đứng trước cơ hội, vừa đối diện nguy cơ. Cơ hội là xây dựng một nền quản trị minh bạch, hiện đại, học hỏi những mô hình thành công trên thế giới nhưng cũng phải điều chỉnh theo điều kiện trong nước. Nguy cơ là nếu buông lỏng, thị trường này sẽ trở thành nơi trú ẩn cho những kẻ làm ăn phi pháp, trục lợi trên sức khỏe cộng đồng.

Quản lý thuốc giả không thể chỉ là công việc của Bộ Y tế. Nó là bài toán liên ngành: công an, công thương, công nghệ thông tin, truyền thông và đặc biệt là ý thức cộng đồng. Người dân cần được khuyến khích mua thuốc theo đơn, tại những cơ sở uy tín, trong khi nhà nước phải xây dựng được hệ thống dữ liệu truy xuất nguồn gốc đủ tin cậy. Chống thuốc giả không thể chỉ dựa vào cảnh giác, mà phải dựa vào một nền tảng quản trị hiện đại.

Ở một tầm sâu xa hơn, thuốc giả đặt ra cho chúng ta câu hỏi về sự trưởng thành của xã hội. Một xã hội văn minh không phải là xã hội không có kẻ gian, mà là xã hội có khả năng phát hiện và loại bỏ kẻ gian. Chúng ta không thể chỉ kêu gọi lòng tin, mà phải thiết kế những cơ chế khiến cho sự gian dối không thể tồn tại lâu dài.

Khi con người uống một viên thuốc, điều họ gửi gắm không chỉ là hy vọng chữa bệnh, mà còn là niềm tin vào xã hội mà họ đang sống. Bảo vệ viên thuốc khỏi sự giả mạo, vì thế, cũng là bảo vệ phẩm giá và niềm tin của cả một dân tộc.