Chiếc bình giữ nhiệt và bi kịch của sự ngu dốt

Lâm Trực@

Họ cắt đáy bình giữ nhiệt. Dùng dao rọc giấy, kềm cộng lực, thậm chí cả búa đinh. Cắt với vẻ mặt hớn hở như đứa trẻ lục được kho báu. Lật được đáy bình lên, tìm thấy một viên nhỏ màu trắng, thế là la ó om sòm: “Đây, thuốc độc đây rồi! Bỏ vào bình để đầu độc người dùng!”. Video quay cận cảnh, giọng nói hồ hởi, gương mặt thì đỏ gay vì phấn khích, hoặc vì phơi mặt dưới nắng quá lâu để làm cái việc ngu ngốc ấy.

Một viên gốm. Một viên silica gel. Một thành phần kỹ thuật câm lặng, vô tội, nằm yên dưới đáy bình như một chiến binh thầm lặng bảo vệ thân nhiệt cho người ta những buổi sáng mùa đông rét mướt. Và thế là nó bị kết án, bị chém gọn gàng bởi lưỡi dao của sự ngu dốt, bị bêu rếu bởi mạng xã hội – nơi mà mọi thứ đều có thể trở thành sự thật nếu được chia sẻ đủ nhiều lần.

Người ta không cần biết đến vật lý, đến nguyên lý chân không, đến cân bằng áp suất, đến nguy cơ nổ bình nếu như không có viên điều tiết ấy. Họ không cần. Thứ họ cần là cảm giác làm chủ một bí mật, được đi đầu trong một “phát hiện gây chấn động”. Họ cần được nổi bật giữa đám đông mịt mờ. Và họ giành được điều đó. Đổi lại bằng một xã hội thêm nhiễu loạn, bằng những bình giữ nhiệt vứt vào sọt rác, bằng sự lo âu len lỏi vào từng bữa ăn giấc ngủ của người thân.

Đáng thương. Đáng giận. Đáng sợ. Một xã hội mà người ta tin vào một đoạn video hơn là vào sách giáo khoa. Một xã hội mà kiến thức kỹ thuật cơ bản lại thua một cú nhấn nút chia sẻ. Một xã hội mà lòng căm thù mù quáng dành cho Trung Quốc được sử dụng như một cái cớ để hợp lý hóa mọi sự tưởng tượng phi lý nhất. Ở đó, một viên gốm hút ẩm để bảo vệ lớp chân không lại trở thành “thuốc độc diệt chủng”. Người ta run rẩy khi cầm cái bình uống nước, hoảng hốt khi phát hiện một viên nhỏ vô tri. Họ sợ thứ không nên sợ, và làm ngơ trước những điều đáng lo ngại thật sự: thực phẩm bẩn, tư duy lười biếng, và trí tuệ bị ru ngủ.

Tôi đã nhìn thấy một bà mẹ trẻ, cắt bình giữ nhiệt của con gái mình, rồi thở phào như thể vừa cứu con khỏi một âm mưu giết người. Tôi đã thấy một ông bố rao giảng trên mạng rằng từ nay “chỉ nên dùng đồ gốm Việt Nam, đừng dính vào hàng Tàu”. Họ tự phong cho mình vai trò người hùng, mà không biết rằng chính họ đang gieo rắc nỗi sợ, đang xé vụn niềm tin vốn đã mong manh của xã hội này vào những điều tốt đẹp. Kẻ phá hoại không chỉ là những tên buôn hàng giả hay những kẻ đưa tin độc hại. Kẻ phá hoại có thể là bất kỳ ai, nếu họ mang cái đầu trống rỗng đi hô hào sự sợ hãi.

Tôi không bảo vệ hàng Trung Quốc. Cũng chẳng cổ súy cho những thương hiệu ngoại quốc. Nhưng tôi biết, và tôi tin, rằng không một nhà sản xuất nào lại ngu xuẩn đến mức đặt một viên thuốc độc vào giữa hai lớp thép không gỉ, ngay dưới đáy bình, nơi nó chẳng thể tiếp xúc với nước hay thức uống. Chỉ có người tiêu dùng mới đủ ngây thơ, hoặc u mê để tự phá hủy vật dụng của mình, rồi rêu rao đó là chiến thắng.

Một viên gốm bé xíu có thể cho chúng ta thấy rõ hơn bao nhiêu điều về thế giới này. Về cách mà thông tin biến thành nỗi sợ. Về cách mà những cái đầu trống rỗng có thể gây ra hệ lụy lớn đến mức nào. Về cách mà mạng xã hội đã trở thành lò thiêu của lý trí, nơi cái ngu được tôn vinh, và cái hiểu biết bị nhấn chìm bởi tiếng cười rẻ tiền.

Tôi không cười. Tôi đau. Vì nếu cả một xã hội cứ sống trong ảo giác bị đầu độc, bị theo dõi, bị hại bởi chính chiếc bình uống nước của mình – thì ai đang thực sự đầu độc chúng ta? Không phải viên gốm dưới đáy bình. Mà là sự thiếu hiểu biết, và thói a dua được tiếp sức bởi những ngón tay quá nhanh trên bàn phím.