Tàu cao tốc và giấc mơ hiện đại hóa: Ai đủ tầm để đánh cược tương lai?

Lâm Trực@

Trên dải đất hình chữ S nhỏ bé, nghèo mà kiêu hãnh này, mỗi bước phát triển đều phải trả giá bằng máu, bằng trí, bằng tầm nhìn của những người dám nghĩ khác, làm khác. Ngày xưa, có một ông Kiệt – Võ Văn Kiệt, đứng giữa giông bão của thời cuộc, chống lại cả cái cũ mòn mỏi, để cho Việt Nam một đường dây 500kV – như một mạch máu điện chạy dọc cơ thể đất nước. Giờ đây, câu chuyện tàu cao tốc Bắc – Nam lại đặt chúng ta trước một ngã ba mới của lịch sử: liệu ai sẽ là người dám ký vào tương lai?

Dự án đường sắt cao tốc không phải là một mớ sắt thép tốc độ 350km/h, mà là phép thử về tư duy phát triển. Nó giống như việc dọn mình để bước vào một nền văn minh mới, nơi thời gian được tính bằng phút, chứ không phải những đêm dài trên chiếc ghế cứng tàu Thống Nhất. Nó là sự khẳng định: “Chúng ta có quyền được sống nhanh hơn, mạnh hơn và văn minh hơn”.

Thế nhưng, như bao điều lớn lao khác ở đất nước này, tàu cao tốc cũng đang bị lôi vào cái chợ của những cái đầu nhỏ nhoi – nơi người ta mặc cả tương lai bằng định kiến, bằng hoài nghi, và cả sự hằn học của những kẻ chưa từng dám làm điều gì ngoài chỉ trích.

VinSpeed – một cái tên gây tranh cãi – đề xuất góp 20% vốn cho dự án và xin Nhà nước cho vay 50 tỷ USD với lãi suất 0%. Một đề nghị khiến nhiều người nhảy dựng như thể họ vừa xin bán nước chứ không phải xây đường. Nhưng này các anh chị, hãy tỉnh táo: đó là đề xuất, chứ không phải sắc lệnh. Chưa có bút nào ký cả. Chưa ai trao vàng cho ai. Vẫn còn một chồng văn bản, một rừng họp hành, và cả một bộ máy chính trị sẽ nghiền ngẫm từng con số.

Người ta bảo: “Vay không lãi là đặc quyền!”. Nhưng nếu cam kết hoàn trả, nếu Nhà nước có quyền rút, quyền kiểm, quyền cắt, thì đó là đặc quyền hay là một canh bạc tài chính đầy rủi ro mà doanh nghiệp dám ngồi vào chiếu?

Cũng đừng quên, 12 tỷ USD là 20% mà VinSpeed nói sẽ “tất tay” – còn tổng tài sản của họ, theo Forbes, chưa đến 7 tỷ USD. Dám đặt cả sự tồn vong vào một canh bạc tốc độ cao, điều đó không nói lên khát vọng thì là gì? Chơi mà không run tay thì chỉ có kẻ điên hoặc kẻ có lý tưởng lớn.

Vấn đề khai thác quỹ đất hai bên tuyến đường cũng khiến bao người nhăn trán. Nhưng thử hỏi: có nhà đầu tư nào không nhìn thấy đất đai như một món đòn bẩy tài chính? Vấn đề không nằm ở chỗ “ai khai thác”, mà là “ai kiểm soát việc khai thác ấy?”. Đất không cho không, không ai xin chùa. Nếu doanh nghiệp phải trả tiền sử dụng đất, đóng thuế, làm hạ tầng, tạo ra việc làm, thúc đẩy du lịch – thì đó là chuyển hóa nguồn lực, chứ không phải tước đoạt tài nguyên.

Thế nhưng, rất nhiều người lại nhìn văn bản đề xuất như thể đó là một bản án tử cho ngân khố quốc gia. Một đất nước muốn đi lên thì cần có những người không ngại bước xuống mương mà kiểm tra móng cầu. Phê phán thì dễ, còn kiến tạo mới là thách thức thực sự.

Hãy nhớ rằng, giữa lòng chế độ này – một chế độ với những nguyên tắc kiểm soát và quy hoạch nghiêm ngặt – không một doanh nghiệp nào có thể một mình vẫy vùng mà vượt qua được hệ thống thể chế, pháp luật, và tư duy chính trị. Sẽ không có ai đủ sức “làm con tin Nhà nước”, trừ khi Nhà nước… ngủ quên. Mà tôi tin, những người ngồi ở Nguyễn Cảnh Chân chưa từng ngủ quên đâu!

Và cuối cùng, chúng ta cũng cần chấp nhận một sự thật giản dị: doanh nghiệp không phải là tổ chức từ thiện. Họ cần có lãi. Có lãi mới sống, mới phát triển. Nhưng nếu cái lãi ấy đồng thời tạo ra một tuyến đường hiện đại, một chuỗi đô thị vệ tinh, hàng triệu việc làm, và một cú hích cho thế kỷ XXI – thì tại sao không chấp nhận cùng nhau chơi ván cờ lớn?

Tàu cao tốc không chỉ là một tuyến đường – nó là tuyên ngôn về cách ta nhìn tương lai. Và tương lai ấy không dành cho những cái đầu nhỏ toan tính, mà dành cho những ai đủ tầm nhìn, đủ bản lĩnh, và dám chịu trách nhiệm đến cùng.