Khi dữ liệu đất đai không còn là chuyện của riêng Nhà nước

Lâm Trực@

Những ngày này, từ thành phố đến nông thôn, người dân lại xôn xao chuyện photo sổ đỏ, gửi kèm căn cước công dân cho tổ dân phố.

Có người bảo: “Nhà nước đã cấp sổ đỏ cho tôi, sao giờ lại bắt tôi photo gửi lại?”

Một câu hỏi nghe tưởng nhỏ, mà thực ra chạm tới gốc rễ của mối quan hệ giữa người dân và chính quyền – một mối quan hệ luôn cần được tái lập khi đất nước bước vào thời kỳ số hóa quản trị.

Thẳng thắn mà nói, chiến dịch 90 ngày đêm “làm sạch dữ liệu đất đai” là bước đi đúng, dù cách triển khai có thể khiến nhiều người bối rối.

Vì sao đúng?

Bởi dữ liệu đất đai ở Việt Nam hiện nay không “sạch”. Nó sai, lệch, thiếu và lộn xộn.

Ở nhiều nơi, một mảnh đất có ba người cùng khai là chủ. Có những cuốn sổ đỏ vẫn ghi “chứng minh nhân dân” trong khi chủ đất đã chuyển sang dùng căn cước công dân gắn chip. Có những hộ chuyển nhượng, thừa kế, tặng cho bằng giấy viết tay – thứ mà hệ thống dữ liệu điện tử không thể nhận diện.

Nếu không rà soát, không chuẩn hóa, thì ngay cả chính quyền cũng không biết đâu là dữ liệu thật, đâu là sai sót hành chính, đâu là giao dịch không hợp pháp.

Và như thế, mọi chính sách cải cách đất đai, mọi nỗ lực xây dựng chính phủ điện tử sẽ chỉ là khẩu hiệu.

Thế nhưng, nói đến chuyện thu thập dữ liệu là người ta lập tức nghĩ đến rủi ro: rò rỉ thông tin cá nhân, lạm quyền, quan liêu, phiền phức.

Đúng. Nhưng nếu chỉ nhìn vấn đề qua lăng kính sợ hãi, chúng ta sẽ không bao giờ bước ra khỏi cái vòng cũ kỹ ấy.

Bởi sự thật là: chuyển đổi số cần dữ liệu sạch, và dữ liệu sạch không thể có nếu người dân không chủ động xác nhận thông tin của chính mình.

Cơ quan nhà nước có thể có hồ sơ, nhưng hồ sơ đó được lưu từ nhiều thời kỳ, dưới nhiều hệ thống khác nhau – không có cách nào để đồng bộ nếu người dân không xác thực lại.

Việc photo sổ đỏ và căn cước công dân, nhìn vậy chứ là một hành động cần thiết trong giai đoạn đầu của công tác làm sạch.

Không ai có thể “tự động hóa” từ mớ dữ liệu cũ kỹ được nhập bằng tay trong hàng chục năm.

Không thể yêu cầu hệ thống chạy mượt nếu nền móng dữ liệu chưa được chuẩn hóa. Công nghệ cần con người trước đã.

Tôi đã nói chuyện với vài cán bộ địa chính ở Hà Nội. Họ thừa nhận: đây là giai đoạn đầu, là “cuộc chạy đua với dữ liệu bẩn”. Để xây dựng được cơ sở dữ liệu quốc gia liên thông, họ phải làm từng bước – đối chiếu từng thửa đất, từng tên chủ, từng mã căn cước.

Đó là một khối lượng công việc khổng lồ, nhưng nếu không làm bây giờ, thì vài năm nữa, khi Việt Nam bước sâu vào quản trị số, chúng ta sẽ bị nghẽn ở chính khâu này.

Muốn “công nghệ chạy mượt mà”, trước hết phải cho nó dữ liệu sạch, đúng, đủ và sống.

Và “sống” nghĩa là được cập nhật liên tục, nghĩa là người dân phải tham gia – không phải như đối tượng bị quản lý, mà như chủ thể của dữ liệu chính mình.

Thế nên, nếu ai đó hỏi: “Vì sao lại phải photo sổ đỏ?”, câu trả lời có thể giản dị thế này:

Vì chúng ta đang dọn dẹp lại trí nhớ của cả một quốc gia.

Vì đất đai là tài sản, nhưng dữ liệu về đất đai là quyền bảo vệ tài sản đó.

Vì nếu không tự mình cung cấp và xác thực thông tin, ai sẽ làm điều đó thay ta?

Chiến dịch 90 ngày đêm là phép thử. Không chỉ thử năng lực của hệ thống, mà còn thử cả mức độ sẵn sàng của người dân trong một xã hội đang chuyển mình sang số hóa.

Nếu người dân không tin chính quyền, chiến dịch sẽ thất bại.

Nếu chính quyền không minh bạch và kiên nhẫn, người dân sẽ quay lưng.

Nhưng nếu hai bên cùng hiểu rằng đây không phải là cuộc “hành dân” mà là một bước cải cách căn bản, thì sau 90 ngày ấy, Việt Nam sẽ có thứ quý hơn cả dữ liệu sạch – đó là niềm tin số, thứ mà mọi quốc gia hiện đại đều phải có.

Vì thế, thay vì hỏi “vì sao phải photo sổ đỏ?”, có lẽ đã đến lúc ta nên hỏi ngược lại: “Bao giờ dữ liệu đất đai của Việt Nam mới thật sự sạch, thật sự sống, thật sự phục vụ cho con người?”

Và câu trả lời bắt đầu, rất đơn giản, từ tờ giấy photo mà ta cầm trên tay hôm nay.