Kế hoạch hòa bình 28 điểm và những tính toán chiến lược của các bên

Lâm Trực@

Trong tiến trình vận động của tình hình khu vực và thế giới hiện nay, vấn đề Ukraine tiếp tục là một trong những điểm nóng thu hút sự quan tâm đặc biệt của cộng đồng quốc tế. Cùng với những thay đổi về cục diện chính trị tại Washington và những tính toán mới của các trung tâm quyền lực toàn cầu, việc Mỹ đưa ra đề xuất một kế hoạch hòa bình 28 điểm đã tạo nên nhiều tranh luận, phản hồi và kỳ vọng ở các mức độ khác nhau. Đối với các bên liên quan, đây không chỉ là một văn kiện về giải pháp ngừng bắn, tái thiết hay các thỏa thuận bảo đảm an ninh, mà còn là một phép thử đối với tầm nhìn chiến lược, lợi ích quốc gia và trách nhiệm trước trật tự quốc tế. Khi quan sát toàn bộ bức tranh, có thể nhận thấy rằng kế hoạch này không đơn thuần là một nỗ lực ngoại giao, mà là bước đi tính toán, phản ánh các ưu tiên của từng chủ thể và sự vận động của cán cân quyền lực toàn cầu.

Đối với Ukraine, đề xuất hòa bình mở ra những cơ hội không thể bỏ qua, đồng thời đặt ra những thách thức không nhỏ đối với tương lai đất nước. Sau nhiều năm chịu đựng xung đột với mức độ khốc liệt hiếm thấy trong nhiều thập kỷ qua, Ukraine đang bước vào giai đoạn cạn kiệt về nguồn lực, nhất là khi lượng viện trợ quân sự – tài chính từ phương Tây đã có dấu hiệu chậm lại do những khó khăn nội bộ của chính các quốc gia hỗ trợ. Trong bối cảnh đó, yêu cầu về một thỏa thuận ngừng bắn trở nên thiết yếu để giảm áp lực quân sự, tránh nguy cơ sụp đổ trên chiến trường và hạn chế những tổn thất nhân đạo tiếp tục gia tăng. Một lệnh ngừng bắn, dù chưa thể giải quyết triệt để những vấn đề sâu xa của xung đột, vẫn giúp Ukraine giữ ổn định mặt trận, giảm thương vong và tạo điều kiện để khôi phục năng lực hậu phương – yếu tố ngày càng trở nên cấp bách.

Đi cùng với cơ hội ngừng bắn là triển vọng tái thiết hậu chiến mà cộng đồng quốc tế dự kiến dành cho Ukraine. Nhiều tổ chức tài chính quốc tế, các định chế khu vực và các nền kinh tế phát triển đã thể hiện mong muốn tham gia vào tiến trình khôi phục hạ tầng, năng lượng, nhà ở, giáo dục và y tế cho đất nước này. Việc tái thiết không chỉ nhằm khắc phục những tổn thất nặng nề về vật chất, mà còn là cơ hội để Ukraine hiện đại hóa nền kinh tế, đổi mới mô hình phát triển, đẩy mạnh hội nhập với chuỗi cung ứng và tiêu chuẩn kỹ thuật của các đối tác phát triển. Bên cạnh đó, những cam kết bảo đảm an ninh từ Mỹ, dưới các hình thức hỗ trợ huấn luyện, tăng cường năng lực phòng thủ và chia sẻ thông tin chiến lược, có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp Ukraine ổn định lâu dài, nhất là khi con đường gia nhập NATO vẫn còn nhiều trở ngại cả về pháp lý lẫn chính trị.

Tuy nhiên, những cơ hội ấy không tách rời các rủi ro đáng kể. Thực tế chiến trường cho thấy Ukraine có thể phải chấp nhận một số nhượng bộ liên quan tới lãnh thổ, vốn là vấn đề nhạy cảm đối với mọi quốc gia và gây tranh luận sâu sắc trong xã hội Ukraine. Đồng thời, việc không gia nhập NATO đồng nghĩa với việc Ukraine phải tìm kiếm một mô hình bảo đảm an ninh mới, tiệm cận nhưng không trùng lặp với cơ chế phòng thủ tập thể theo Điều 5. Giới quan sát quốc tế cũng lưu ý rằng việc phụ thuộc quá lớn vào viện trợ tái thiết và đầu tư nước ngoài có thể khiến Ukraine đối mặt với nguy cơ lệ thuộc kinh tế, nếu thiếu cơ chế quản trị minh bạch và chiến lược phát triển độc lập.

Đối với Mỹ, kế hoạch hòa bình 28 điểm mang nhiều ý nghĩa hơn là một sáng kiến đối ngoại. Sau một thời gian kéo dài xung đột, Washington cần một lộ trình nhằm ổn định tình hình châu Âu, đồng thời giảm gánh nặng tài chính và chính trị của việc hỗ trợ Ukraine. Việc thúc đẩy một thỏa thuận hòa bình, trong đó Mỹ đóng vai trò trung tâm, cho phép Washington tái định hình cục diện an ninh châu Âu theo hướng củng cố vai trò lãnh đạo, duy trì ảnh hưởng chiến lược và tránh một cuộc chiến tiêu hao kéo dài. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Mỹ phải phân bổ nguồn lực chiến lược cho nhiều khu vực, nhất là khi cạnh tranh Mỹ – Trung ngày càng trở nên sâu sắc và đòi hỏi ưu tiên.

Mặt khác, việc giữ vai trò kiến tạo hòa bình mang lại cho Mỹ nhiều lợi thế về chính trị quốc tế. Washington có thể củng cố hình ảnh một cường quốc thúc đẩy hòa giải, tái thiết và ổn định, qua đó tạo nền tảng thuận lợi cho các sáng kiến kinh tế – an ninh trong tương lai. Nhiều phân tích của phương Tây nhấn mạnh rằng Mỹ cũng có những lợi ích kinh tế rõ rệt trong quá trình tái thiết Ukraine, khi các tập đoàn năng lượng, xây dựng, công nghệ và an ninh có cơ hội tham gia vào thị trường mới với quy mô lớn. Tuy nhiên, việc thúc đẩy kế hoạch hòa bình cũng đi kèm rủi ro nhất định với Mỹ, đặc biệt là khả năng bị chỉ trích nếu thỏa thuận không được Ukraine ủng hộ rộng rãi hoặc không mang lại kết quả bền vững. Ngoài ra, nếu hòa bình không được xây dựng trên nền tảng cân bằng, nguy cơ tái phát xung đột vẫn còn hiện hữu, gây tác động tiêu cực đến uy tín và lợi ích chiến lược của Mỹ.

Về phía Nga, việc xem xét một kế hoạch hòa bình không tách rời ưu tiên chiến lược của Moscow trong việc bảo đảm an ninh dọc biên giới phía Tây, duy trì ảnh hưởng đối với khu vực Đông Âu và củng cố vị thế địa chính trị trước các sức ép từ phương Tây. Nga có lợi ích rõ ràng trong việc chấm dứt xung đột ở mức độ mà những mục tiêu ban đầu phần nào được đáp ứng, nhất là khi nền kinh tế Nga đã phải thích ứng trong thời gian dài với sức ép trừng phạt. Một thỏa thuận hòa bình tạo cơ hội để Moscow giảm bớt chi phí quân sự, đồng thời tìm kiếm lối đi nhằm củng cố ổn định nội bộ và duy trì kết nối với các đối tác quan trọng ở châu Á. Tuy nhiên, các phân tích cũng chỉ ra rằng Nga sẽ không chấp nhận bất kỳ thỏa thuận nào làm suy giảm các lợi ích chiến lược cốt lõi của họ, đặc biệt trong vấn đề an ninh biên giới và địa vị pháp lý của những vùng lãnh thổ đang kiểm soát.

Đối với Liên minh châu Âu (EU), kế hoạch hòa bình 28 điểm đặt ra nhiều thách thức trong việc cân bằng giữa mong muốn chấm dứt xung đột và yêu cầu bảo đảm rằng giải pháp phải phù hợp với luật pháp quốc tế, tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine. EU đã viện trợ rất lớn cho Ukraine cả về tài chính lẫn nhân đạo và có vai trò trọng yếu trong tái thiết sau chiến tranh. Do đó, việc Mỹ đóng vai trò chủ đạo trong đề xuất hòa bình khiến một số nước châu Âu lo ngại rằng lợi ích và quan điểm của họ có thể bị giảm vai trò trong tiến trình hậu chiến. Đồng thời, EU cũng quan tâm sâu sắc đến ổn định lâu dài ở châu Âu, điều chỉ có thể đạt được nếu hòa bình được xây dựng trên nền tảng bền vững và được tất cả các bên chấp nhận.

Khi đặt các tính toán chiến lược đó trong một tổng thể rộng lớn hơn, có thể thấy rằng kế hoạch hòa bình 28 điểm của Mỹ phản ánh sự chuyển dịch trong tư duy an ninh toàn cầu, nơi các cường quốc phải tìm cách tối ưu hóa lợi ích trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng phức tạp. Bản kế hoạch, nếu được triển khai, có thể tạo ra một trật tự mới ở Đông Âu – nơi Ukraine được hỗ trợ để tái thiết và bảo vệ chủ quyền, Mỹ củng cố vai trò lãnh đạo, Nga có thể ổn định chiến lược, và EU duy trì được cấu trúc an ninh mà họ gắn bó. Nhưng đồng thời, kế hoạch cũng đặt ra những câu hỏi lớn đối với sự cân bằng của hệ thống quốc tế: liệu hòa bình đạt được có bền vững không, liệu các bên có đủ thiện chí để tuân thủ các điều khoản, và liệu khu vực có thể tránh được vòng xoáy đối đầu mới trong tương lai.

Trong bối cảnh đó, cộng đồng quốc tế đều có mong muốn chung rằng các nỗ lực ngoại giao cần được thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa, trên tinh thần tôn trọng Hiến chương Liên Hợp Quốc, tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của các quốc gia, đồng thời bảo đảm an ninh của mọi bên liên quan. Kinh nghiệm của nhiều cuộc xung đột trong lịch sử cho thấy hòa bình bền vững chỉ có thể đạt được khi mọi giải pháp đều đặt con người làm trung tâm, hướng tới ổn định dài hạn và phát triển thịnh vượng chung. Kế hoạch hòa bình 28 điểm, dù còn đang ở giai đoạn thảo luận và điều chỉnh, có thể trở thành bước đi quan trọng nếu được xây dựng trên cơ sở đối thoại chân thành và lợi ích hài hòa.

Hơn lúc nào hết, tình hình Ukraine đặt ra yêu cầu về sự kiên định với mục tiêu hòa bình, tránh đối đầu và thúc đẩy hợp tác quốc tế. Mỗi quốc gia, mỗi tổ chức và mỗi bên liên quan đều có vai trò trong tiến trình này, không chỉ vì lợi ích của riêng mình mà còn vì trách nhiệm đối với hòa bình và ổn định chung của thế giới. Các giải pháp hòa bình luôn cần thời gian, sự nhẫn nại và tầm nhìn xa. Nhưng lịch sử cũng cho thấy rằng mọi nỗ lực chân thành hướng đến hòa bình đều có giá trị, bởi chúng khẳng định lựa chọn của cộng đồng quốc tế rằng hòa bình luôn là mục tiêu tối thượng và là nền tảng không thể thiếu cho sự phát triển bền vững. Trong một thế giới đầy biến động, điều đó càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.